Ο όρος ανθεκτικότητα (resilience), έχει μελετηθεί σε ένα ευρύ φάσμα επιστημονικών τομέων και εφαρμογών όπως η μηχανική, η οικολογία, η οικονομία και η ψυχολογία. Ο όρος Ψυχική Ανθεκτικότητα αναφέρεται σε μια δυναμική ψυχοκοινωνική διαδικασία, μέσω της οποίας τα άτομα που εκτίθενται σε αντιξοότητες ή δυνητικά τραυματικά γεγονότα και εμπειρίες, ανταποκρίνονται με θετική προσαρμογή, σε βάθος χρόνου.

Ως Ψυχική Ανθεκτικότητα, θα μπορούσε να περιγραφεί η δυνατότητα επιτυχούς διαχείρισης μιας κρίσης, από ένα άτομο και η σύντομη και λειτουργική επιστροφή του στην προ της κρίσης κατάσταση. Η ψυχική ανθεκτικότητα αποτελεί διαδικασία κατά την οποία το άτομο ενεργοποιεί και χρησιμοποιεί ψυχικές και διανοητικές διαδικασίες και συμπεριφορές που καθιστούν εφικτή τη διατήρηση της λειτουργικότητας του και της αντίληψης του εαυτού, την προώθηση των προσωπικών του στόχων καθώς και την αυτοπροστασία του, από τις πιθανές αρνητικές επιπτώσεις στρεσογόνων παραγόντων και κρίσεων που αντιμετωπίζει.

Οι άνθρωποι που διαθέτουν υψηλή ψυχική ανθεκτικότητα, δεν σημαίνει ότι δεν βιώνουν συναισθήματα που συνδέονται με τη θλίψη, το φόβο, το θυμό, την ανασφάλεια ή την αγωνία, σε αντίξοες και κρίσιμες τραυματικές συνθήκες, όπως είναι η απώλεια, η ασθένεια, φυσικές καταστροφές, απώλεια εργασίας κ.λ.π. Η Ψυχική Ανθεκτικότητα περιγράφεται αλλά και αξιολογείται ως ένα σύνολο χαρακτηριστικών που διευκολύνουν τη θετική διαχείριση και λειτουργική προσαρμογή του ατόμου, σε γεγονότα, αλλαγές και προκλήσεις, κατά τη διάρκεια της ζωής του.

Στο πλαίσιο αυτό, η ψυχική ανθεκτικότητα αποτελεί ένα εξελικτικό πλεονέκτημα που οι περισσότεροι άνθρωποι διαθέτουν και χρησιμοποιούν για να διαχειριστούν στρεσογόνους παράγοντες, κρίσεις και τραυματικές εμπειρίες. Παράλληλα, η Ψυχική Ανθεκτικότητα είναι μια δυναμική αναπτυξιακή διαδικασία, που εξελίσσεται και αναπτύσσεται στο χρόνο και επηρεάζεται από την αλληλεπίδραση μιας σειράς παραγόντων, τόσο ατομικών όσο και κοινωνικών. Η μελέτη και αξιολόγηση της ανθρώπινης ψυχικής ανθεκτικότητας, καταγράφει τόσο την ικανότητα και τους μηχανισμούς ψυχικής επιβίωσης των ατόμων, από δύσκολες ή και τραυματικές συνθήκες, όσο και την ικανότητα αλλαγής και αυτοβελτίωσης του ατόμου, μέσα από αντίξοες συνθήκες και προκλήσεις.

Ουσιαστικά, η Ψυχική Ανθεκτικότητα αποτελεί διαδικασία ή πρότυπο λειτουργικής ανταπόκρισης και προσαρμογής στο περιβάλλον, με τις κρίσεις, το οποίο αυτό φέρει, για όλους τους ανθρώπους. Ωστόσο, δεν ανταποκρίνονται όλοι οι άνθρωποι με τον ίδιο τρόπο στις προκλήσεις, κρίσεις ή αντιξοότητες και τραύματα τα οποία συμβαίνουν στη ζωή τους. Ενδεικτικές είναι οι μελέτες που παρουσιάζουν εντυπωσιακά αποτελέσματα διαχρονικών ερευνών, με αντικείμενο ενήλικούς και παιδιά, που έχουν επιβιώσει και έχουν πολύ θετικά ανταπεξέλθει, σε ιδιαίτερα τραυματικά γεγονότα και κρίσεις (μαζικές καταστροφές, ένοπλες συγκρούσεις, οικογενειακή εγκατάλειψη, ακραία φτώχια, σοβαροί τραυματισμοί, χρόνιες ασθένειες κ.λ.π.)  ενώ ένα πολύ μεγάλο ποσοστό αυτών,  έχουν σημειώσει εξαιρετική πρόοδο, σε βάθος χρόνου, στη ζωή τους.

Αυτό που διαφοροποιεί και επηρεάζει την ικανότητα λειτουργικής προσαρμογής και θετικής διαχείρισης σημαντικών κρίσεων των ανθρώπων και άρα προσδιορίζει την ψυχική τους Ανθεκτικότητα, είναι η ύπαρξη και κατάλληλη ενεργοποίηση της επίδρασης των προσωπικών προστατευτικών μηχανισμών των ανθρώπων. Ένας προστατευτικός μηχανισμός μεταβάλλει άμεσα ή έμμεσα θετικά την ανταπόκριση και τα προσαρμοστικά αποτελέσματα  ενός ατόμου σε μια κατάσταση κινδύνου, ή σε κρίσιμα σημεία καμπής της ζωής του. Οι μηχανισμοί προστασίας μπορούν να προωθήσουν διαδικασίες θετικής προσαρμογής-ανταπόκρισης ή να μετριάσουν την επίδραση αρνητικών, ως προς την λειτουργική διαχείριση της κρίσης, παραγόντων.

Ενδεικτικά, οι προσωπικοί προστατευτικοί μηχανισμοί μπορούν να λειτουργήσουν

Ένας συνδυασμός παραγόντων συμβάλλει στην δόμηση και συνεχή εξέλιξη της Ψυχικής Ανθεκτικότητας, ως αναπτυξιακής διαδικασίας. Πολλές μελέτες δείχνουν ότι ο πρωταρχικός παράγοντας της ανθεκτικότητας είναι η φροντίδα και οι υποστηρικτικές και ουσιαστικές σχέσεις και συνδέσεις, εντός και εκτός της οικογένειας. Σχέσεις που δημιουργούν και εξελίσσουν την εμπειρία αγάπης, αποδοχής, σύνδεσης, κατανόησης και εμπιστοσύνης, παρέχουν πρότυπα και μοντέλα αίσθησης υποστήριξης και ενθάρρυνσης και τελικά συμβάλουν σημαντικά στην διασφάλιση και ενίσχυση της Ψυχικής Ανθεκτικότητας ενός ατόμου.

Διάφοροι επιπλέον παράγοντες συνδέονται με την ανθεκτικότητα, όπως:

Η παιδική και εφηβική ηλικία, προσφέρει ιδιαίτερα πλούσιες και παράλληλα ουσιαστικές ευκαιρίες, ανάδειξης και οικοδόμησης της Ψυχικής Ανθεκτικότητας, ως δυναμικής και συνεχώς εξελισσόμενης διαδικασίας. Κάποιες από τις παραμέτρους που φαίνεται να σχετίζονται με την σταδιακή οικοδόμηση της Ψυχικής Ανθεκτικότητας των παιδιών, περιλαμβάνουν τα εξής:

Βιβλιογραφία:

Psychological and Social Aspects of resilience: A synthesis of risks and resources, Saul Levine
Psychological resilience State of knowledge and future research agendas Rebecca Graber, Florence Pichon and Elizabeth Carabine, 2015Quiz Ψυχικής Ανθεκτικότητας